Ljubav i zapad i istok

Submitted by zastavnik Džemo on 28/10/2013 - 20:37

What Dreams May Come

Nešto bih kazao o jednom filmu i o jednoj knjizi. Mada, pokušaću da preko toga kažem i po koju riječ o shvatanju ljubavi i doživljaju Boga na Istoku i na Zapadu. Film je What dreams may come, a knjiga Quo vadis. Moram otkriti radnju filma i knjige, ali pošto su obje stvari kvalitetne i sadržajem, a ne samo idejom, mogu se gledati i čitati i posle ovog mog teksta.

Film je zapravo doživljaj čovjeka u raju. Tamo se nalazi pošto je poginuo u saobraćajnoj nesreći.

Na Zemlji je, dakle, ostala samo njegova žena, budući da su im i djeca izginula u saobraćajnoj nezgodi. Značajan naglasak je na tome da su njih dvoje srodne duše i koliko se vole i jedno drugom čine, ali pri čemu je on centar njenog životnog oslonca. U jednom trenutku doznaje da se ona ubila, i da mu se neće pridružiti, već da ide tamo gdje idu duše samoubica... Tada nastaje njegova potraga za njom. Eventually, on je pronađe, ali ima samo malo vremena da provede sa njom i da pokuša da je ubijedi da sebi oprosti (pošto se krivila sebe sa smrt muža i djece), što je uslov da pređe u raj. Kada je napusti, jer ne može da je ubijedi, odlučuje da ipak ostane sa njom u paklu, bez obzira na sve. Tada se konačno događa da ona sebi oprosti i one se presele u raj.

Knjiga nas seli u Rim pod Neronovom palicom, gdje se mladi tribun zaljubi u jednu djevojku.

Quo Vadis

On, opijen njenom ljepotom, i svojom vlašću i poznanstvima, pokuša da je otme, ali se to izjalovi. Oni, budući da su hrišćani, opraštaju mu i njeguju ga ranjenog, a naročito ona, koja počinje da gaji osećanja prema njemu. Međutim, hrišćani bivaju okrivljeni za paljenje Rima, i stoga progonjeni, te tako i ona. Sve vrijeme, od tog neuspjelog pokušaja otmice, on biva zapanjen idejom hrišćanstva, i zbog raznoraznih razloga biva privučen Hristu. U početku, zbog nje same da bi joj se dopao, kasnije iz straha za njenu sudbinu, a na kraju istinski prihvata ideju i ličnost Hrista. Jedno za drugim pate u različitim periodima, ali su takođe u određenom trenutku bili spremni da provedu ostatak života bez voljene osobe.

Ako hoću nešto više da kažem o ljubavi i Bogu, onda moram praviti paralelu između ova dva viđenja.

Za početak, uočljiva je velika razlika u poimanju transcedentnog. U filmu se Bog, ili neko vrhovno biće, ne pominje, a u knjizi sve vrvi od relacija sa ličnošću Hrista. Svakako da je ta razlika, ili bar veličina razlikovanja, namjerna, jer da je slučajna, ne bi mogla doći kao predmet analize, a i ne bih kazao da su ova dva ostvarenja ozbiljna. Dakle, moderni multikulturalni svijet buja u različitostima, i kulturna dostignuća namijenjena širim masama moraju voditi računa o tom trendu. Raj je u filmu mješavina budističkog, hrišćanskog, laičkog i raznih politeističkih shvatanja. Ova razlika u shvatanju transcedentnog u filmu i knjizi čini da se neke karakteristike likova bitno razlikuju. Pod tim prvenstveno mislim na ličnosti - njihove oslonce. Analizom diskursa, što bi neki rekli, dolazi se do toga da je oslonac ličnosti u filmu na samom sebi, i na „značajnom drugom” koji bi nas spasao; na sebi i kontroli sopstvene sudbine, a u knjizi na Bogu, na Hristu, kroz koga se svi spasavamo. U knjizi se sve stavlja, u odlučujućem trenutku, u ruke Hristove, a u filmu u svoje ruke. Ključna stvar koju mladi tribun čuje od apostola Petra: „Dakle, ako vidiš onu djevojčicu pod mačem krvnikovim, ili u čeljustima lavovim, ipak vjeruj da je Hristos može izbaviti.”, dok je lajtmotiv Krisa Nilsena jasan kada mu kažu da ne razumije kako stvari funkcionišu: „It's not about understanding... It's about not giving up!”.

Sada da kažem nešto o odnosu Istoka i Zapada o ovim pitanjima. Prije svega, to je teološko pitanje ličnosti boga i božije energije. Suvi, vrlo pojednostavljeni zaključak je da je na Zapadu preovladalo shvatanje da iz zajedničke božije energije proizilaze ličnosti Boga – Otac, Sin, i Sveti Duh, a na Istoku obrnuto. Kako je na Istoku naglasak na ličnostima, tako su naglašene ličnosti i iz teološkog domena (Hrist, Bogorodica...), ali i iz svakodnevnog, jer je božija  ličnost ono što je konstituisalo svijet, a mi smo shvaćeni kao mnogo bliži Hristu nego ljudi na Zapadu, jer smo ostali dosledni poštovaoci Njegove ličnosti.

To se dobro vidi u knjizi gdje su oboje spremni da napuste jedno drugo zarad Hrista, a istovremeno se mole istom tom Hristu da ih spoji. To se događa, jer razumiju ono što je jedna od suština dosezanja i spajanja sa Gospodom – odvojiti se od bližnjih zarad njega (Mat.10.35). Budući da su napravili i veću žrtvu od toga, nekoga koga najviše vole su prepustili, postaju Božiji prijatelji, jer ispunjavaju njegove zapovjesti (Jov.15.14). Poniznost je put do Boga u hrišćanstvu. Ta poniznost je, da se tako izrazim, mnogo lakše dostižna na Istoku nego na Zapadu. To kažem prije svega, jer se poruke Hrista ovdje jače čuju i beskompromisnije su, pa nas valjda i zato na Zapadu nazivaju ortodoksnim hrišćanima. Jače se čuju, jer je upravo utemeljenje u Hristu jače, duže je o Hristu mišljeno kao o nekom poniznom, a onda je to osjećanje lakše prevedeno na nas same. Veliku ulogu u tome igra i problem Filiokve. To je još jedan, možda, nešto manje komplikovan teološki problem. Po učenju Zapada, Sveti Duh ishodi i iz Sina, a ne samo iz Oca. Tu se mišljenja o shvatanju Boga razmimoilaze, jer na Istoku preovladava hijerarhijsko shvatanje Boga. Psihološki, tako da kažem, Sin postaje manje ponizan. Ta razlika je značajna i zbog toga što se ličnosti Boga relativizuju, kao što pomenuh, i prevaga ide zajedničkoj suštini, i da je, kako kaže Vladimir Loski (prema Džonu Majendorfu „Vizantijsko bogoslovlje”): „Dogmom Filiokve Bog filozofa i mudraca stavljen na mesto živog Boga... Nesaznajna suština Oca, Sina i Svetog Duha prima pozitivna određenja. Ona postaje predmet prirodnog bogoslovlja koje se odnosi prema „Bogu uopšteno”, koji može da bude Dekartov bog, ili bog Lajbnicov, pa možda u izvesnom smislu i bog Volterov i dehristijanizovanih deista osamnaestog vijeka.”. To, odlučan, ali ne potpuni gubitak odnosa sa Hristovom ličnošću, jeste i uslovilo rastanak sa potpuno sakralnim shvatanjem misije crkve i religijskih dogmi i simbola, koji je otvorio prostor za promenadu i šarenilo religioznih uvjerenja, pretežno na protestanskom Zapadu. Proizvod toga je ovakav prikaz raja u filmu, konfuzan, nestalan, a opet svima prilagođen. Jednom rečju – primitivan.

Ova priča nekome može izgledati nevažno, ali neka se zna da je Jung odavno primijetio u svom tekstu „Dogma i prirodni simboli”: „Tako da sam potpuno uvjeren u izvanredan značaj dogme i rituala, barem kao metode duhovne higijene.”. On je imao hiljade pacijenata, a poznat je valjda njegov pristup psihologiji kao klasičnog empiričara i gnostika.

Valjda o stanju duhovne higijene Zapada ne treba mnogo govoriti...

Sada dolazi i do još jedne fine razlike između protestanata i katolika. Dalje Jung navodi da je kod protestanata stvar komplikovanija „jer su dogma i ritual postali u tolikoj mjeri blijedi da su u znatnoj mjeri izgubili od svoje vrijednosti”. Oni su udaljeniji od Hristove ličnosti još više (principijelno govorim, ne konkretno), a usmjereniji na lični odnos prema Bogu, koji ne ljubi nekog posrednika, pa čak ni u „srodnoj duši” kao (najboljem) načinu približavanju Bogu.

Još jednu stvar vidim kao bitnu. Povučen Veberovim shvatanjem ekonomije i vjere, smatram da  taj radni moral i predanost dužnostima kao ulaznica u raj uslovljava još neke elemente života. Dakle, ta samocentriranost kao samoodgovornog djelatnika i kovača sopstvene sudbine, koju je Luter htio da naglasi da bi napravio distancu od tadašnjeg trulog katoličanstva, tjera ljude da stavljaju vjeru u sebe, a manje u Hrista. Tako  je i mogao da nastane ovakav film, po mom shvatanju samo u protestanskoj sredini, gdje je motiv postignuća najviši u odnosu na sve civilizacije i gdje je čovjek najviše oslonjen na samog sebe. From bi rekao da je to proizvelo i međusobnu otuđenost ljudi. Može se primjetiti da je taj obrazac ponašanja isti kao i kod pomenutog Krisa Nilsena, koji poduzima putovanje do pakla da bi spasio svoju ženu. Totalnu suprotnost imamo u knjizi, gdje Vinicije potpuno predaje svoju, i sudbinu voljene, u ruke Boga. Obje priče imaju srećan kraj zaista, ali su kvalitet sreće i njene posledice drugačije.

Prvo, u filmu su „jednostavno” srećni, jer su njih dvoje ujedinjeni, zajedno sa djecom, a u knjizi je tu pridodat i Gospod kao vezivno tkivo njihovog odnosa. U prvom slučaju su sjedinjeni zbog Krisove inicijative, a u drugom zbog povjerenja u Gospoda i u svoju ljubav, koju On treba da prepozna i zbog toga izlije milost na njih. Usled toga, smatram da je par iz knjige kasnije ujedinjen na višem stadijumu sreće i razumijevanja, dok je par iz filma na istome što su imali ranije. Par iz knjige dalje izliva sreću na druge, svestan ljubavi Božije prema njima samima, odužuje se onako kako je Hristos i zapovjedio: „Ljubite jedni druge kako sam ja vas ljubio.”, dok par iz filma, takođe, zadržava odnose kakvi su bili sa svima oko njih.

Što se tiče same ljubavi njihove, mora se kazati i ovo. Par iz filma ima veliku ljubav, ali je ona sama sobom ograničena, te je stoga u ishodu i sebična. To se vidi po tome što on odbacuje čitav Raj zbog nje, dakle, i svoju djecu, a na kraju krajeva, i samog sebe. To na nekom nivou više liči na zaljubljenost, nego na ljubav. Sa druge strane, par iz knjige se ne ograničava svojom ljubavlju, već Božijom ljubavlju, koja je sa druge strane neograničena. Zvuči paradoksalno, ali takav je Bog na prvi pogled. Zato što su nesebični u ljubavi, i više vole Hrista nego sebe i voljene (jer upravo zajedničku sudbinu staljaju u njegove ruke), njihova ljubav jeste potpuno nesebična, pa joj je onda lako da se prelije na druge i da ih ne zaboravi, kao što su Kris i Ana zaboravili druge.

Vrhunac koji se postiže filmom, koji je difuzija različitih religioznih shvatanja, jeste neograničena odanost ljubljenome, ovdje, srodnoj duši. To je jedan od intimno najželjenijih ideala modernog Zapada, jer je upravo u velikom opadanju. Neko bi rekao da je razlog tom opadanju upravo desakralizovanost institucije braka, pod uticajem raznih nagona, pretežno pohote. To uvjeravanje da nećemo biti napušteni je izgleda ljudima danas najpotrebnije, i to je logično.

Ovime se knjiga ne bavi, jer je u samoj biti dostizanja ljubavi odanost, koja ide do toga da dopustimo da budemo promijenjeni zbog ljubavi, što je ujedno i put za „imati Boga u sebi”, to jest, da se čovek „očisti putem vrline, ukoliko prevaziđe sebe”, kao što kaže jedan od vodećih pravoslavnih teologa, Grigorije Palama. Knjiga se bavi nadgradnjom romantične ljubavi uz pomoć Božije ljubavi, pri čemu se mora zavidjeti dvoma ljubavnicima na visini postignutog jedinstva.

Ipak, film ima jednu bitnu poruku, vrlo aktuelnu u današnje vrijeme, koja je izraz potreba modernog čovjeka. Ne zaboraviti ni pouku knjige bi bio pun pogodak.

 

 

Napomena: 
Nijedan deo teksta ne sme biti reprodukovan bez prethodnog odobrenja autora ili redakcije portala. Nećemo objavljivati uvredljive, nepristojne i netolerantne komentare.
Podeli: